Ήφαιστος

Ένας από τους θεούς του ελληνικού δωδεκάθεου, γιος του Δία και της Ήρας. Κατά την ελληνική μυθολογία ο Ή. ήταν χαλκουργός που επεξεργαζόταν τα μέταλλα με τη βοήθεια της φωτιάς· συνδέεται έτσι με το δημιουργικό έργο της φωτιάς ως κοσμικού στοιχείου. Η θέση του Η. από μερικές απόψεις ήταν κατώτερη από των άλλων θεών· η προσωπικότητα και o μύθος του παρουσιάζουν τα τυπικά χαρακτηριστικά των προμηθεϊκών όντων που εμφανίστηκαν στη θρησκευτική παράδοση ως οδηγοί των ανθρώπων και δημιουργοί πολιτισμών πριν από την εμφάνιση των θεών. Όπως όλα αυτά τα όντα, o μύθος παρουσίαζε και τον Ή. με σωματικές ατέλειες, για να δείξει ότι ανήκε στη μυθολογική προκοσμική φάση (Χάος), συγχρόνως όμως και ως ικανότατο δημιουργό, που με την τέχνη του έφερνε την τελειότητα στον κόσμο των θεών και των ανθρώπων. Η ατέλειά του υποδηλώνει ότι o ίδιος είναι το υποκείμενο και όχι το αντικείμενο της τελειοποίησης. O Ή. κατασκεύαζε τις κατοικίες των θεών, ενώ έργα του ήταν επίσης ο θώρακας του Ηρακλή, η πανοπλία του Αχιλλέα, η τρίαινα του Ποσειδώνα και το σκήπτρο του Δία, σύμβολο της εξουσίας του. Χάρη στην τέχνη του και με τη βοήθεια όλων εκείνων που την ασκούσαν υπό την προστασία του (όχι μόνο των χαλκουργών αλλά και των άλλων τεχνιτών) θεμελιώθηκε και διαδόθηκε o πολιτισμός στο ανθρώπινο γένος. Σύμφωνα με μία παράδοση, η μητέρα του, Ήρα, οργισμένη από τη δυσμορφία του, τον πέταξε στη θάλασσα, όπου για επτά χρόνια τον ανέτρεφε η Θέτιδα. Ένας άλλος μύθος αναφέρει ότι o ίδιος ο Ζευς έριξε τον Ή. από τις κορυφές του Ολύμπου στη Λήμνο, όπου έμαθε την τέχνη του χαλκουργού, επειδή θέλησε να αναμειχθεί σε μια φιλονικία μεταξύ της Ήρας και του βασιλιά των θεών, παίρνοντας το μέρος της μητέρας του. Στην πτώση του αυτή οφείλεται και η αναπηρία του, δηλαδή το ότιο Ή. ήταν χωλός (κουτσός). Αναφέρονται διάφορες ερωτικές περιπέτειες του Η., αλλά σύζυγός του ήταν η ωραιότερη από όλες τις θεές, η Αφροδίτη. Εκείνη τον απάτησε με τον Άρη στο ίδιο του το παλάτι. Ο Ή. τους συνέλαβε επ’ αυτοφώρω με ένα αόρατο δίχτυ που είχε απλώσει στη συζυγική κλίνη του και τους γελοιοποίησε, καλώντας όλους τους θεούς του Ολύμπου να τους δουν. Ένας άλλος μύθος τον θέλει σύζυγο της Χάριτος, υπαινιγμός που αναφέρεται στην ωραιότητα των προϊόντων της τέχνης του. Διάφορες ερμηνείες έχουν προταθεί για τη μορφή του H.: για άλλους είναι η θεοποίηση του κεραυνού του Δία, για άλλους η θεοποίηση της φωτιάς που o Ζευς έδωσε στους ανθρώπους. Στο ρωμαϊκό πάνθεο ο Ή. ταυτίστηκε με τη ρωμαϊκή θεότητα της φωτιάς, τον Vulcanus, που λατρευόταν ιδιαίτερα στην Όστια. Στη Ρώμη, γιορτάζονταν προς τιμήν του στις 23 Αυγούστου τα Volcanalia (Ηφαίστεια). Την ημέρα αυτή προσφέρονταν στον θεό ψάρια, τα οποία έριχναν στη φωτιά. Στη θυσία αυτή υποκρύπτεται ίσως ένας συμβολισμός που στηρίζεται στην αντίθεση ανάμεσα στο νερό (τα ψάρια που ζουν στο υγρό στοιχείο) και στη φωτιά (που ταυτίζεται με τον ίδιο τον θεό). Οι Ρωμαίοι ταύτισαν τον ελληνικό θεό Ήφαιστο με τη θεότητα της φωτιάς Vulcanus (Καπιτώλιο, Ρώμη). Λεπτομέρεια από τον πίνακα «Το σιδηρουργείο του Ηφαίστου» από το εργαστήριο των Μασάνο (Παλάτσο Ρόσο, Γένοβα).